Rowerem do Godziszowa – w poszukiwaniu źródeł Białki – lipiec 2021 r.

Uznawana za ozdobę Ziemi Janowskiej rzeka Białka (Biała) swój początek bierze w Godziszowie (ok. 3 000 mieszkańców), odległym od Janowa Lubelskiego o ok. 8 km. Jest to ciekawy teren Roztocza Zachodniego, w obrębie Roztoczańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Rowerem najłatwiej tam dojechać z Janowskiego Rynku drogą asfaltową wiodącą przez Białą II, Kawęczyn, Rataj. Jest to ruchliwy trakt zmierzający dalej do Zdziłowic, Batorza i do Lublina.

Dla poznania okolicy skąd wypływa nasza Białka polecam znacznie spokojniejszą drogę przez Białą I a później przez Andrzejów -  wtedy do Godziszowa wjedziemy właśnie w okolicy pierwotnych początków Białki. Dla lubiących wyżynny szum wiatru w śródpolnych zagajnikach i oczkach wodnych oraz dalekie widoki proponuję jazdę drogami gruntowymi. W takiej wyprawie można posługiwać się mapą ale też jechać „na orientację”, na przykład na wzgórze Kamienica (291,6 m npm) - miejsce już opisanej bitwy 1914 r. Stamtąd trzeba zjechać w dół, do Godziszowskiej dzielnicy Suchowola.

A co trzeba zrobić aby zobaczyć źródełko Białki?

Nie jest to sprawa prosta, bowiem cała wyżyna zbudowana ze skał wapiennych posiada częściowy nadkład lessowy. Położone w dolnej części nadrzecznych zboczy wypływy szczelinowe lub w postaci piaskowych gejzerów są rzadkim zjawiskiem. Najczęściej noszą miano świętych źródełek i pomników przyrody – na przykład Zjawienie oraz Stoki w Janowie i na Białej. Wraz z aktualnym obniżaniem poziomu wód gruntowych źródła „wędrują” z biegiem rzeki zostawiając za sobą koryto będące w istocie rzeką okresową. Spełniają swą rolę miejsca na spływ wód deszczu nawalnego i roztopów wiosennych. Tak jest na wyżynnej części Ziemi Janowskiej w dolinie Żytniówki, Borownicy, Sanny, Lutynki, Stanianki, Poru, Branwi, Trzebenszy oraz naszej Białki .

Jadąc szosą przez Godziszów widzimy, że do okazałych domów i dużych budynków gospodarczych, które najczęściej ulokowane są wysoko na zboczu, prowadzą indywidualne dojazdy a koryto rzeczne „przekraczają” mosteczki i przepusty.

Tajemniczą lokalizację źródła Białki wyjaśniły semantycznie dwie zacne gospodynie spotkane na samym początku Godziszowa, w Suchowoli: „żadnych źródeł tu nie było i nie ma, tu jest przecież Suchowola; źródło jest na Wólce”.

Natomiast według mapy „Ziemia Janowska” - mapa turystycznych atrakcji Krainy LGD „Leśny Krąg”, wyd. Kartpol, Lublin, 2013 r.  początek Białki jest zaraz za drogą do Zdziłowic, jeszcze przed Szkołą Podstawową. W rzeczywistości od początku Godziszowa I widać tylko puste koryto i bujniejszą trawę. Później widać  roślinność wodolubną i stojącą wodę. Tak jest też w olszynowym zagajniku przed Ośrodkiem Zdrowia.

Wodę z trudem płynącą można zobaczyć dopiero dalej – za Ośrodkiem Zdrowia i przy zbiorniku przed rozbudowywanym teraz Ośrodkiem Kultury. Od tego miejsca Białka płynie niekiedy powoli a niekiedy wartko.

A do czego była, jest i będzie potrzebna Białka z jej życiodajną wodą?

Pierwotne osadnictwo (IX – X wiek) z pewnością zaistniało tu dzięki dostępności czystej wody do celów spożywczych i gospodarczych. Ilość wody musiała być duża, skoro osada rozwijała się dynamicznie.

Dopiero później zaczęto budować studnie, jednak z uwagi na wapienne podłoże było to trudne a ich głębokość dochodziła na obszarze wyżyny do 60 m. Aktualnie są to odwierty - studnie głębinowe a woda w większości rozprowadzana jest siecią wodociągową i jest zużywana na potrzeby gospodarstw domowych, ale też do produkcji rolnej. Godziszów słynął i nadal jest znany z dużych upraw zbóż (w tym gryki), owoców miękkich (w tym malin), hodowli bydła, trzody chlewnej i drobiu.

Teraz w nowej funkcji retencyjnej i ozdoby krajobrazu dolina Białki jest odpowiednia do budowy miejsc gospodarki wodnej, wypoczynku i rekreacji. Odnosząc się do wyników obchodów Światowego Dnia Wody w Janowie Lubelskim (od 2019 r.) oraz 2 tegorocznych, czerwcowych warsztatów (a już niebawem strategii) Partnerstwa 4 Gmin: Janowa Lubelskiego, Modliborzyc, Dzwoli i Godziszowa – być może będą to innowacyjne rozwiązania, po uporządkowaniu gospodarki wodno – ściekowej. Znalazłyby zwolenników już budowane powszechnie na wielu rzekach i w ich dolinach: zbiorniki retencyjne, stawy hodowli ryb, pływalnie, place zabaw i ścieżki rowerowe.

Powoli jadąc przez Godziszów III, Wólkę, Rataj, Kawęczyn, Białą I mijamy

staranne uprawy zbóż, w tym całe łany kwitnącej właśnie gryki; niekiedy jedziemy szpalerami kwitnących lip - upojnie pachnących i pełnych pracowitych pszczół. Mijamy też zabudowania inwentarskie małe (gdzie można usłyszeć władcze pianie wolnego koguta i poczuć zapach zwykłego obornika), średnie i duże.

Dalej mijamy miejsca, gdzie rozsądni mieszkańcy pobudowali nad samą rzeką gustowne domostwa, obiekty użyteczności publicznej (Strażnica OSP na Wólce), zbiorniki wodne – co wskazuje na ich wewnętrzną potrzebę dbałości o „wodę czystą i trawę zieloną”.

W tej wyprawie, na postoju lub podchodząc pod strome wzniesienia można było czasem porozmawiać ze spotkanymi życzliwymi rolnikami o trudach i efektach pracy, zniszczeniach niedawnego deszczu nawalnego a także historii i znanych sobie wzajemnie mieszkańcach Godziszowa i bliskiego Janowa.

Ale pomimo wglądu w mapy, kilku rozmów i poszukiwań (05.07.2021 r.) nie znaleziono źródełka Białki. Jest to wyzwanie na kolejną wyprawę do tej żyznej krainy pagórków, dolin i wąwozów ……

Antoni Sydor – Przewodnik Turystyczny PTTK, Instruktor Turystyki Kwalifikowanej Rowerowej.

Foto: Sophie Dore

Janów Lubelski, 31.07.2021 r.