Dodaj
W słoneczny i wietrzny poranek 26.05.2022 r. grupa członków Koła Terenowego PTTK „Ziemia Janowska” i Klubu Aktywnych Ruchowo „Rekreo – Styl” pojechała małym busem do Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w sąsiednim Biłgoraju. Wybrano się tam aby kontynuować zdobywanie wiedzy o pamiątkach tamtejszej kultury, mającej wpływ na sąsiadujące obszary Ziemi Janowskiej. Pojechano drogą okrężną, aby poznać miejsca turystyki Roztocza i Puszczy Solskiej a także lokalnej historii II Wojny Światowej.
W czasie jazdy zwracano uwagę na starannie uprawione wstęgowe pola oraz falujące na wietrze bujne trawy w dolinach rzek płynących z wyżyny do Lasów Janowskich. Już za Frampolem wjechano w krainę cichych wiosek Roztocza, kiedyś znanych z tradycyjnych upraw tytoniu i maku a dziś z plantacji fasoli. Wraz z ilością przejechanych kilometrów okolica stawała się podgórską: pola tarasowe a doliny rzek głębokie.
Trasa wyprawy wiodła przez położony wśród zalesionych wzgórz Zwierzyniec i znajdujący się dalej na południe Józefów. Oba urokliwe miasteczka są przykładem, jak pamiątki Ordynacji Zamojskiej wzbogacone pięknem przyrody, stanowią podstawę sukcesu turystyki.
Na trasie znalazły się też cmentarze z II Wojny Światowej: w małej wiosce Sochy, gdzie w planie przygotowywania Zamojszczyzny pod osadnictwo dla swojej „rasy”, Niemcy 01.06.1943 r. wymordowali ok. 200 mieszkańców oraz w Osuchach, gdzie spoczywa ok. 300 partyzantów poległych w Niemieckiej akcji Sturmwind II.
Warto nadmienić, że na Lubelszczyźnie, na przełomie 1943 – 1944 r. nasiliły się działania obronne ruchu oporu oraz Niemieckie akcje odwetowe, które wzrosły wraz ze zbliżającym się frontem wschodnim w 1944 r. Duża akcja Sturmwind I w Lasach Lipskich i Janowskich w dniach 11 – 15.06.1944 r. to okrążenie przez siły Niemieckie (w ilości ok. 30 000 wojska i policji) różnych ugrupowań partyzanckich (w ilości ok. 3 000 zbrojnych), skuteczna bitwa obronna zorganizowanych pod jednym dowództwem oddziałów partyzanckich na Porytowym Wzgórzu w dniu 14.06.1944 r. i nocne, udane wyjście z okrążenia. W bitwie poległo około 100 partyzantów. Natomiast akcja Sturmwind II w Puszczy Solskiej w dniach 21 – 26.06.1944 r. to Niemiecka pogoń za partyzantami po poprzedniej akcji, okrążenie części partyzantów i tragiczna, nieskuteczna ich walka (z kulminacją w dniu 25.06.1944 r.) o przetrwanie w bagnach Tanwi i Sopotu w dniach 25 – 26.06.1944 r.
Po kilku godzinach jazdy leśnymi, zmodernizowanymi drogami – już po południu dojechano do Biłgoraja (założonego w 1578 r.), witającego podróżnych okazałymi budowlami: sanktuarium świętej Marii Magdaleny (nowa budowla z 1932 r.) i ulokowanej po drugiej strony ulicy nowej (z 2018 r.) cerkwi prawosławnej p.w. św. Jerzego. W przeszłości Biłgoraj był istotnym ośrodkiem protestanckim i miejscem przenikania kultur - głównie Polskiej, Żydowskiej i Rusińskiej. Obecny rzymskokatolicki kościół p.w. św. Jerzego to dawna cerkiew unicka a później prawosławna; są liczne pamiątki po Żydach; trwa budowa Miasteczka Kresowego.
W samym Muzeum w Biłgoraju najpierw obejrzano stałą wystawę „Nad Tanwią i Ładą – dzieje Biłgoraja i okolic”. Oprowadzająca - Pani dr Dorota Skakuj, ciekawie przedstawiła dzieje pierwotne tych terenów, założenie miasta, jego historię oraz zachowane dziedzictwo kulturowe. Istotnym czynnikiem miastotwórczym dla Biłgoraja było rzemiosło, oparte na miejscowych surowcach, realizujące potrzeby mieszkańców. Ale wyróżniającym się w okolicy i regionie przedsięwzięciem było zastosowanie końskiego włosia do ulepszanej produkcji sit, używanych do przesiewania mąki mielonej w kamiennych żarnach i kołach młyńskich. Od XVIII wieku miasto stało się głównym ośrodkiem produkcji sit w kraju i za granicami - wtedy w tym rzemiośle pracowało ponad 1 800 sitarzy. Wykształcił się też specyficzny budynek, warsztat, ubiory i zwyczaje – które kultywowane są w Oddziale Muzeum – Zagrodzie Sitarskiej poprzez stałą wystawę, warsztaty i cykliczne imprezy.
Elementem wystawy jest tematyka II Wojny Światowej, w tym uzbrojenie, umundurowanie oraz duża mapa obrazująca działania wojenne 1944 r., w tym akcje Sturmwind I oraz Sturmwind II.
Szczególnie interesujące naszą grupę przenikanie kultur odbywało się w formie wymiany handlowej oraz osadnictwa na obszar pogranicza z Ziemią Janowską. Na dużej mapie oglądano kształtowanie się granicy, gdzie przez wiele lat nasza Kocudza wchodziła w skład terytorium Powiatu Biłgorajskiego. Warto nadmienić, że Powiat Biłgorajski teraz liczy ok. 100 tys. mieszkańców (Biłgoraj - ok. 26 tys.) a powierzchnia Powiatu Biłgorajskiego wynosi około 1 670 km2.
Rozmawiano o podobieństwach i różnicach kulturowych: piróg biłgorajski / janowski, Gościniec Biłgorajski / Janowski, Suka Biłgorajska / Kocudzka, strój biłgorajski / janowski.
A co jeszcze łączy / dzieli nasze społeczności?
Jak się okazało w dyskusji, gdy Biłgoraj samodzielnie rozwijał rzemiosło i przemysł – Janów pozostający w Ordynacji Zamojskiej swój rozwój prowadził zgodnie z polityką Zarządu Ordynacji, gdzie stawiano na rozwój gospodarki leśnej. Trzeba jednak dodać o Janowskiej specjalizacji, jaką było rozwinięte na początku XIX wieku sukiennictwo, gdzie funkcjonowało około 350 rzemieślników, produkujących na rynek lokalny, ościenny i na eksport do Cesarstwa Rosji.
Na zakończenie rozmawiano o działalności Muzeum: w 2021 r. otwarto Placówkę Spichlerz w dawnym młynie nad Białą Ładą, trwa przygotowanie Oddziału w Osuchach (jako Muzeum Partyzantów Polskich Osuchy 44.), organizowane są konferencje grupujące historyków, regionalistów i mieszkańców pamiętających wiele istotnych wydarzeń: w 2021 r. była konferencja na temat akcji Sturmwind I i Sturmwind II a w br. będzie konferencja na temat „Ludność cywilna w czasie okupacji”.
W drodze powrotnej do Janowa pojechano przez wschodnie skraje Lasów Janowskich i zachodnią krawędź Roztocza. Czas mijał na rozmowach o śladach kultury, jeszcze teraz łączącej sąsiednie regiony. Jednak wymaga to stałych badań, w tym poszukiwania pamiątek wielokulturowej przeszłości Ziemi Janowskiej …..
Antoni Sydor – Przewodnik Turystyczny, KT PTTK „Ziemia Janowska” w Janowie Lubelskim
Foto: Jarosław Lalik
Janów Lubelski, 01.06.2022 r.
