Rowerem do miejsc po dawnym Kościele Parafialnym w Białej – maj 2021 r.

Ruchliwa szosa wśród łagodnych pagórków pełnych wiosennej zieleni prowadzi wędrowców z Janowa lubelskiego do Białej II, do miejsc po dawnym Kościele Parafialnym.

Sam teren kościelny, odległy od centrum Janowa 1 km i położony po obu stronach szosy do Godziszowa i dalej – do Lublina, jest oznakowany, ale nie na tyle czytelnie by tam trafił przeciętny turysta. Właśnie „nietrafienie” przydarzyło sie kilku osobom z grupy Koła Terenowego PTTK „Ziemia Janowska”, która rowerami i samochodami  odwiedziła te miejsca w chłodny, środowy poranek, 19.05.2021 r.

W urzędowym rejestrze zabytków („Spis zabytków Gminy Janów Lubelski znajdujących się w Gminnej Ewidencji Zabytków” - 2018 r.) znajdują się: cmentarz parafialny przykościelny (tzw. Plac Koronacyjny) i znajdujące się tam: nagrobek H. Wolanowskiej, nagrobek F. Skawińskiego, schody kamienne, fundamenty kościoła ( teraz niewidoczne). Są to obiekty terenu północnego: pomiędzy szosą, miejscowością Białą II i łąkami nad rzeką Białą (Białką). W „Spisie ….”  nie ma żadnego obiektu ogrodzonego terenu południowego: pomiędzy szosą, Cmentarzem Parafialnym a ul. Kamienną (dawniej Biała Poduchowna) i miejscowością Białą II.

Z ciekawych opisów na tablicach informacyjnych terenu południowego i terenu północnego wyłania się obraz historii tych miejsc.

Więcej możemy przeczytać w opracowaniu „380. Lecie Janowa Lubelskiego. Kościół w Białej” - źródło: https://diecezjasandomierska.pl/janow-lubelski-sw-jana-chrzciciela/

Te wiadomości uzupełniają informacje zawarte w przydatnych książkach Zenona Baranowskiego: „Rys historyczny miejscowości Powiatu Janowskiego”, wyd. Sztafeta, Stalowa Wola, 2001 r. oraz „Między Lasami Janowskimi a Wzgórzami Roztocza Gorajskiego. Przewodnik nie tylko dla turystów po Powiecie Janowskim”, wyd. ATUT Zamość, 2011 r.

Otóż Autorzy zgodnie podają, że Parafia w Białej istniała już w 1326 r., czego dowodem było płacenie tzw. Świętopietrza. A więc już za 5 lat Parafia w Janowie Lubelskim p.w. św. Jana Chrzciciela (jako następca prawny) będzie obchodzić jubileusz 700 - lecia. Natomiast pierwsze wzmianki o Białej pochodzą z 1245 r., z okresu najazdu księcia Wasylka. Leżąca blisko starego traktu z Rusi do przeprawy na Wiśle w Zawichoście Biała z okolicą w 1377 r. była własnością Dymitra z Goraja, w 1405 r. jego córki Elżbiety - żony Dobrogosta Szamotulskiego. Później właścicielami byli Świdowie, od 1540 r. Górkowie a od 1596 r. – Zamoyscy.

Na gruntach wsi Biała w 1640 r. właściciele Ordynacji Zamojskiej lokowali miasto – nazwane też Biała, któremu w 1653 r. nadali nazwę Janów (później Janów Ordynacki, teraz Janów Lubelski). Po kasacie klasztoru Dominikanów w 1864 r. Parafię przeniesiono do Kościoła w Janowie. W nowszych dziejach drewniany kościół w Białej był dwukrotnie spalony: na początku I Wojny Światowej, we wrześniu 1914 r. a po odbudowaniu, spalony ponownie na początku II Wojny Światowej, we wrześniu 1939 r.

Spacerując po alejkach przy kopcu z krzyżem (teren południowy) ale też po trawiastym Placu Koronacyjnym z 1985 r. (teren północny) a nawet przedzierając się przez chaszcze w poszukiwaniu kolejnego zabytkowego nagrobka – wspominano historię tego miejsca, z pewnością  znacznie starszą niż wynika to ze znanych datowań opartych na piśmiennictwie.

Siedząc u stóp krzyża koronacyjnego, słuchając szumu wiosennego wiatru i patrząc na wzniesienie rozległego Placu wyraźnie górując stromizną nad doliną Białki -  uznano, ze rację miał Z. Baranowski pisząc, że „we wsi Biała stanowiącej centrum dóbr książęcych mógł istnieć gród lub fortalicium”.

O znaku czasu, objawiającym się planami budowy obwodnicy północnej Janowa Lubelskiego (dk 74) i archeologii rozmawiano widząc powbijane kolorowe paliki mierniczych w części południowej. Pierwszy zamiar budowy był już ok. 20 lat temu ale dopiero w 2020 r. i to wobec zdecydowania inwestorów z GDDKiA podjęto badania konserwatorsko – archeologiczne. Z pewnością doprowadzą one do ujawnienia kolejnych obiektów, w tym zapomnianych kościołów. Może wyznaczą datę ich budowy, może wskażą ślady „grodu lub fortalicium”.

Rajd zakończono w lokalu naszego Koła, w przyjaznym Domu Nauczyciela, racząc się kawą i herbatą oraz słuchając opowieści innych Członków KT - mieszkańców tych okolic. Kol. Janina i kol. Zofia wspominały sielskie lata dzieciństwa ale też zwróciły uwagę, że „schody oraz fundamenty Kościoła wykonano z nagrobków pobranych z dawnego Cmentarza Bialskiego, dziś Cmentarza I Wojny Światowej”.

Tak więc zebrane opisy, wyprawa terenowa i ciekawe opowieści stały się  kompozycją, ożywiającą naszą lokalną historię …..

Antoni Sydor – Przewodnik Turystyczny PTTK, Instruktor Turystyki Kwalifikowanej - Rowerowej.

foto: Jarosław Lalik

Janów Lubelski, 25.05.2021 r.